Suy Nghĩ Thống Kê Trong Đời Thường

Tôi rất hân hạnh giới thiệu đến bạn đọc một cuốn sách mới của tôi. Cuốn sách có tựa đề là “Suy nghĩ thống kê trong đời thường” do nxb Tổng Hợp xuất bản vài ngày trước. Đây là một cuốn sách tôi đã ấp ủ nhiều năm qua, nhưng mãi đến nay mới viết xuống và có dịp chia sẻ cùng bạn đọc.

Đây là một cuốn sách tôi xếp vào nhóm giải trí. Sách giải trí cũng có đôi ba thể loại: loại vui, loại đọc xong rồi quên, loại đọc xong là học được vài điều. Cuốn sách này thuộc loại thứ 3, có nghĩa là sách vừa giải trí vừa học. Hay nói cụ thể hơn là học từ những câu chuyện trong sách.

Đó là những câu chuyện rất thực tế nhưng để lại hay cho ra đời những bài học, thậm chí khái niệm mới. Chẳng hạn như chuyện về án oan sai vì hiểu sai xác suất, là chuyện cân con bò (con bò giờ rất nổi tiếng) và từ đó có khái niệm ‘trí khôn đám đông’, chuyện xét nghiệm chất lượng bia Guinness, chuyện ‘trung bình nhân’ cho ra đời khái niệm số trung bình, chuyện thí nghiệm uống trà sữa cho ra đời khoa học thống kê, Ngoài ra, còn có những câu chuyện liên quan đến sự nghiệp và cá tánh của các nhà khoa học lừng danh như Francis Galton, Ronald Fisher, Karl Pearson, David Cox, C. R. Rao, Sự nghiệp của họ cùng những câu chuyện mang tính huyền thoại cũng là những bài học cho chúng ta.

Nội dung cuốn sách được chia thành 5 phần:

* Phần 1: Xác suất và đời sống

* Phần 2: Trung bình và người trung bình

* Phần 3: Qui luật thống kê

* Phần 4: Nhiễu, sai lệch, và nghịch lí thống kê

* Phần 5: Nhân vật thống kê

Tôi có cảm hứng viết cuốn sách này từ rất lâu, sau khi phát hiện rằng cách giảng dạy hay nhứt là qua … kể chuyện. Qua những câu chuyện chúng ta biết rõ hơn về những khái niệm trừu tượng. Những câu chuyện còn giúp làm giàu thêm kinh nghiệm trong cuộc sống. Chẳng hạn như mỗi ngày chúng ta bước lên xe gắn máy đi làm là chúng ta đã chấp nhận một rủi ro, thậm chí tử vong. Vậy thì làm sao chúng ta có thể đo lường cái rủi ro đó? Cuốn sách này sẽ giới thiệu khái niệm “vi tử” đến bạn đọc để làm thước đo rủi ro cho vài hành động và hành vi hàng ngày. Hiểu khái niệm vi tử và so sánh giúp cho chúng ta bình thản hơn trong cuộc sống.

Ai là ‘khách hàng’ của cuốn sách này? Tôi viết cuốn sách này cho đại chúng, chứ không phải chỉ cho giới khoa học. Đây không phải là một cuốn sách mang tính kĩ thuật, cũng chẳng có công thức gì cả. Do đó tất cả ai cũng đọc được. Từ người sinh viên đang vất vả vì các khái niệm thống kê, nhà khoa học đang thắc mắc trị số P có nghĩa là gì, đến anh lái xe ôm đang đọc báo và hỏi thông tin có lí không. Mỗi câu chuyện được thuật lại bằng một văn phong giản dị và ngắn để bạn đọc dễ theo dõi.

Xin trân trọng giới thiệu cuốn “Suy nghĩ thống kê trong đời thường” đến các bạn.

Những người trong độ tuổi thanh xuân và đang yêu thường hay phàn nàn rằng trong những người bạn họ gặp, người nào có vóc dáng xinh đẹp thì người đó có xu hướng càng vô duyên. Tại sao có nghịch lí này? Khái niệm “selection bias” có thể giúp chúng ta giải thích hiện tượng này.

Có thể nói rằng ngưỡng P < 0.05 đã trở thành một loại sổ thông hành cho công bố khoa học. Bởi vì Công bố khoa học dẫn đến tài trợ, đề bạt, giải thưởng, và uy danh, nên giới nghiên cứu khoa học rất dễ bị cám dỗ bởi trị số này, và họ có thể làm tất cả để có P < 0.05. Những “thủ thuật” họ có thể làm bao gồm tra tấn dữ liệu (data torture) và P-hacking.P-hacking là một thuật ngữ tương đối mới chỉ hành vi phân tích chọn lọc và nhiều lần cho đến khi đạt được trị số P như mong muốn. Cứ 100 dữ liệu hoàn toàn “âm tính nhưng với P-hacking giới khoa học có thể biến 60 dữ liệu thành “dương tính". Trong thực tế, P-hacking rất ư phổ biến trong khoa học nhưng không ai muốn đề cập đến (do mắc cỡ) và do đó sản xuất rất nhiều kết luận sai và xạo.

Thống kê là một khoa học nhưng cũng là một nghệ thuật. Khoa học thống kê giúp cho các nhà khoa học khai thác và khám phá những qui luật tiềm ẩn trong dữ liệu lớn. Tuy quan trọng như thế, nhưng đa số sinh viên đều cảm thấy khoa học thống kê là một môn học đáng sợ. Quyển sách này có mục đích đơn giản là làm cho bạn đọc yêu môn thống kê như là một nghệ thuật.

Bạn đọc sẽ làm quen với ý nghĩa và ứng dụng xác suất trong đời thường, và sẽ biết qua những qui luật thống kê hết sức thú vị và mang tính ứng dụng rất cao. Ai trong chúng ta cũng biết số trung bình là gì, nhưng qua cuốn sách này các bạn sẽ biết được lịch sử và sự ra đời của số trung bình như thế nào. Bạn đọc còn biết những nhà thống kê học lừng danh cùng những đóng góp của họ như Francis Galton, Karl Pearson, William Sealy Gosset (người phát kiến kiểm định t), Ronald Aylmer Fisher, C. R. Rao, David R. Cox, và Richard Doll.